του Νίκου Παπαδόπουλου, Επιστημονικός Συνεργάτης και Εκπαιδευτής της Ελληνικής Γεωργίας
Η συμβατική θεώρηση της γεωργίας θεωρεί τις επιστήμες της γεωπονικής και της δασοπονίας ως ξεχωριστές και ασύμβατες μεταξύ τους. Ωστόσο μια πιο προσεκτική ματιά μπορεί να μας πείσει πως αυτός ο διαχωρισμός είναι τελείως λανθασμένος, αφού σύμφωνα με νέα δεδομένα η καλλιέργεια της γης μπορεί να γίνει ακόμα και μέσα σε δασικές εκτάσεις.
Αυτή η συγκαλλιέργεια (ή καλύτερα συνύπαρξη) δασικών δέντρων και καλλιεργήσιμων φυτών ονομάζεται αγροδασοπονία και είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε χώρες του εξωτερικού (π.χ. Γαλλία, Ελβετία, Καναδάς κ.α.). Είναι μια παραδοσιακή μορφή χρήσης της γης, γνωστής από την αρχαιότητα στη χώρα μας, που βλέπει το περιβάλλον ολιστικά, ως ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο.
Στην Ελλάδα από τα παλιά τα χρόνια, πολλοί γεωργοί καλλιεργούσαν λαχανικά και φρούτα ανάμεσα στα δέντρα, γιατί όπως έλεγαν εκεί «το χώμα ήταν καλύτερο». Τα αγροδασικά συστήματα αποτελούνται από δέντρα είτε δασικά είτε οπωροφόρα, που έχουν φυτευτεί πρόσφατα ή έχουν μείνει ως απομεινάρια παλαιότερων δασικών ή μη εκτάσεων και από γεωργικές καλλιέργειες, οι οποίες αναπτύσσονται στην κυριολεξία ανάμεσα στα δέντρα.
Η συνεργασία δάσος-καλλιέργεια
Από έρευνες που έχουν γίνει ανά τον κόσμο έχει βρεθεί ότι τα δασικά δέντρα και οι αγροτικές καλλιέργειες όχι απλώς δεν ανταγωνίζονται μεταξύ τους, αλλά αντίθετα δείχνουν να «συνεργάζονται» και να βοηθά το ένα την ανάπτυξη του άλλου. Αυτή η σχέση άμιλλας ή συνέργειας (που θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα για τους ανθρώπους) δρα ευεργετικά τόσο στη διατήρηση των φυσικών οικοσυστημάτων, όσο και στην επίτευξη υψηλών αποδόσεων σε πολλές καλλιέργειες και μάλιστα χωρίς τη χρήση χημικών λιπασμάτων ή τοξικών φυτοφαρμάκων.
Αυτό συμβαίνει γιατί τα δέντρα με το πλούσιο ριζικό τους σύστημα προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση, συγκρατούν υγρασία, αυξάνουν τη διέλευση οξυγόνου στο έδαφος, ενώ με τα κλαδιά και το πλούσιο φυλλώδες σύστημα τους, παρέχουν στις αγροτικές καλλιέργειες ένα είδος προστασίας από ακραίες κλιματικές συνθήκες (δυνατοί άνεμοι, υψηλές θερμοκρασίες, χαλαζοπτώσεις κ.α.) προσφέροντας επιπλέον δροσιά στην καλλιέργεια, που είναι απαραίτητη ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες.
Επιπροσθέτως τα δέντρα εμποδίζουν την προσβολή από έντομα καθώς και την εξάπλωση ασθενειών στις διάφορες καλλιέργειες, αφού λειτουργούν ως ένα είδος φυσικού φράκτη, που χωρίζει μια καλλιεργούμενη έκταση σε μικρότερα και πιο εύκολα διαχειρίσιμα τεμάχια. Είναι γνωστό ότι η μονοκαλλιέργεια μεγάλων εκτάσεων είναι που ευνοεί τη γρήγορη μετάδοση των ασθενειών στα φυτά.
Από την άλλη μεριά οι διάφορες αγροτικές καλλιέργειες με το επιφανειακό ριζικό σύστημα που διαθέτουν, εμπλουτίζουν το έδαφος με τα γνωστά αζωτοβακτήρια, τα οποία δεσμεύοντας το ατμοσφαιρικό άζωτο, δρουν ως φυσικό λίπασμα για τα δέντρα. Επιπλέον μετά τη συγκομιδή της σοδειάς τα υπολείμματα των φυτών μπορούν εύκολα να ενσωματωθούν στο έδαφος προσφέροντας και πάλι πολύτιμα θρεπτικά στοιχεία, χρήσιμα για την ανάπτυξη των δέντρων. Έτσι έχουμε ένα είδος φυσικής ανακύκλωσης, που εκμεταλλεύεται στο έπακρο τους φυσικούς πόρους (νερό, ήλιος, έδαφος, βιομάζα), χωρίς καμία προσθήκη επικίνδυνων χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Ως εκ τούτου η αγροδασοπονία είναι μια ιδανική μέθοδος για βιολογική γεωργία.
Τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη της αγροδασοπονίας
Τα συστήματα αυτά έχουν οικονομική και περιβαλλοντική αξία. Η οικονομική αφορά την παραγωγή ξύλου και καρπών ενώ η περιβαλλοντική αφορά τη βιοποικιλότητα, τη διατήρηση του τοπίου, την προστασία των δασικών συστημάτων από την αποψίλωση για γεωργικούς σκοπούς ή και από άλλα αίτια π.χ. από πυρκαγιές, αφού οι ενδιάμεσες καλλιέργειες δρουν ως ένα είδος «αντιπυρικών ζωνών». Επιπλέον επιτυγχάνεται ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων μέσα στο ίδιο το σύστημα, το οποίο είναι σταθερότερο και βιωσιμότερο από οποιαδήποτε μορφή συμβατικής γεωργίας, αφού εξασφαλίζει την προστασία του εδάφους, του περιβάλλοντος, των βιοτόπων, της άγριας πανίδας, τη σταθερότητα και λειτουργικότητα των οικοσυστημάτων αλλά και τη διατήρηση ή και βελτίωση των τοπίων της χώρας μας.
Στη χώρα μας ένα μεγάλο μέρος της υπαίθρου βρίσκεται σε ορεινές ή ημιορεινές περιοχές, οι οποίες καλύπτονται από δάση είτε από πολύ παλιά, είτε πρόσφατα λόγω εγκατάλειψης τους. Με την αγροδασοπονία θα μπορούσαμε να εκμεταλλευτούμε στο έπακρο αυτές τις περιοχές και να παράξουμε γεωργικά προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας, διατηρώντας ταυτόχρονα τον αγροτικό πληθυσμό σε κάποιες περιοχές, που κακώς θεωρούνται ως απομονωμένες και μη εκμεταλλεύσιμες γεωργικά.
Με λίγη ενημέρωση του αγροτικού πληθυσμού, αλλά και με τη συνεργασία γεωπόνων και δασοπόνων, που θα πρέπει να πάψουν πια να λειτουργούν ανταγωνιστικά, είναι σίγουρο πως και τα δάση μας θα προστατεύσουμε και η γεωργία μας θα επιτύχει την προσδοκώμενη από όλους μας ποιοτική αναβάθμιση.