Ελληνική Γεωργία Ενημέρωση|Εκπαίδευση|Συμβουλευτική
του Θωμά Σιούτη, Επιστημονικός Συνεργάτης και Εκπαιδευτής της Ελληνικής Γεωργίας
Σίγουρα δεν είναι πολλοί αυτοί που είναι ευχαριστημένοι με τον τρόπο που λειτουργεί η ελληνική γεωργία και την αποδοτικότητά της. Οι παραγωγοί διαμαρτύρονται για τις χαμηλές τιμές που απολαμβάνουν για τα προϊόντα τους, οι καταναλωτές δυσφορούν για τις υψηλές τιμές που βρίσκουν στα ράφια και τους πάγκους ενίοτε και για τη χαμηλή ποιότητα των προϊόντων ενώ κράτος και ΕΕ αιμορραγούν οικονομικά προσπαθώντας να στηρίξουν μέσω ενισχύσεων το εισόδημα των παραγωγών.
Το πρόβλημα
Για όσους ασχολούνται έστω και ελάχιστα με τον αγροτικό τομέα δεν είναι δύσκολό να εντοπίσουν την προέλευσή του προβλήματος της ελληνικής γεωργίας, για την ακρίβειά πρόκειται για σειρά διαρθρωτικών προβλημάτων που συμβάλουν στην υποβάθμιση, την έλλειψη αποδοτικότητας και την απαξίωση του πρωτογενούς τομέα της ελληνικής οικονομίας. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που συμβάλλουν στο πρόβλημα είναι:
Ο μικρός κλήρος
Το γνωστό πρόβλημα του πολυτεμαχισμού και του μικρού μεγέθους του κλήρου οδηγεί σε μικρή παραγωγή ανά εκμετάλλευση και συνεπώς σε μικρό εισόδημα ανά παραγωγό. Εξάλλου το μικρό μέγεθος των εκμεταλλεύσεων δεν βοηθάει τους παραγωγούς να κάνουν σωστή διαχείριση του κινδύνου που προέρχεται από τη συνεχή μεταβολή των τιμών των διαφόρων αγροτικών προϊόντων.
Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και μεγάλη μέση ηλικία των γεωργών
Οι παραγωγοί μας σε γενικές γραμμές λόγω ηλικίας και εκπαίδευσης δεν έχουν την ευελιξία, τη γνώση και τη διάθεση να υιοθετήσουν καινοτομίες, να ξεφύγουν από την πεπατημένη και να κατευθυνθούν προς μια επιχειρηματικού τύπου γεωργία.
Ανορθολογική αξιοποίηση πόρων και συντελεστών παραγωγής
Οι δύο παραπάνω παράγοντες συμβάλουν και στην μη ορθολογική χρησιμοποίηση των πόρων. Οι μικρές εκμεταλλεύσεις και η έλλειψη γνώσης στερούν την ελληνική γεωργική εκμετάλλευση από την σωστή εφαρμογή των αρχών της γεωπονικής επιστήμης και της οικονομίας για μία αποδοτική χρησιμοποίηση των συντελεστών παραγωγής (γη, κεφάλαιο, εργασία)
Έλλειψη συνεταιριστικής κουλτούρας
Η προβληματική επίδραση των προηγούμενων παραγόντων θα μπορούσε να περιοριστεί σημαντικά εφόσον οι παραγωγοί ένωναν τις δυνάμεις τους συνεταιριζόμενοι για να πετύχουν καλύτερες τιμές για τα προϊόντα τους, μικρότερο κόστος για τα εφόδια τους και ευκολότερη πρόσβαση στις αγορές. Δυστυχώς όμως λίγα είναι τα παραδείγματα επιτυχημένων συνεταιρισμών στη χώρα μας, οι συνεταιρισμοί έχουν αλλοτριωθεί και ο κύριος λόγος είναι η έλλειψη συνεταιριστικής κουλτούρας.
Το βιώσιμο μοντέλο
Όλα τα παραπάνω δημιουργούν για τη μέση ελληνική εκμετάλλευση μια εικόνα μικρής, μίζερης εκμετάλλευσης που δεν μπορεί να σταθεί στο διεθνή ανταγωνισμό
Η εξωστρέφεια και η αντιμετώπιση του διεθνούς ανταγωνισμού είναι το ζητούμενο.
Για την εκπλήρωση λοιπόν του ζητούμενου χρειαζόμαστε:
α) μεγάλες σε μέγεθος εκμεταλλεύσεις που θα επιτυγχάνουν οικονομίες κλίμακας, θα έχουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη και ευχέρεια διαχείρισης κινδύνου
β) επιστημονική και οικονομική διαχείριση των εκμεταλλεύσεων, που όπως σε κάθε σοβαρή επιχείρηση θα εφαρμόζει τη γνώση στην παραγωγή
γ) οι συντελεστές παραγωγής να χρησιμοποιούνται με οικονομικότητα και αποτελεσματικότητα για να προκύπτει το μέγιστο δυνατό όφελος.
δ) Ένα μοντέλο συνεργασίας των παραγωγών για να προκύψουν όλα τα παραπάνω.
Οι Αγροτικές ΑΕ
Πρόκειται για μία νέα νομική μορφή εταιρείας που προτείνω, ώστε από την προβληματική σημερινή κατάσταση, η ελληνική γεωργία να οδηγηθεί στο βιώσιμο μοντέλο. Οι Αγροτικές Ανώνυμες Εταιρείες (στο εξής ΑΑΕ) θα είναι εταιρείες στις οποίες βάσει νόμου θα μπορούν να είναι μέτοχοι αγρότες-παραγωγοί συγκεκριμένης περιοχής στην οποία απευθύνεται η εταιρεία. Η ειδοποιός διαφορά από μια κοινή ΑΕ είναι πως οι αγρότες δε θα είναι μόνο μέτοχοι κεφαλαίου, αλλά εργασίας και γης. Επίσης ο νόμος θα ρυθμίζει τις αμοιβές της διοίκησης, τα ποσοστά κέρδους και των τρόπο που αυτά διατίθενται με σκοπό να εξασφαλίσει ότι οι ΑΑΕ λειτουργούν με διττό στόχο την βελτίωση του εισοδήματος των αγροτών-μετόχων τους αλλά και εις όφελος του καταναλωτή. Δηλαδή πρέπει να εξασφαλιστεί ότι οι ΑΑΕ είναι το μέσω για τη βελτίωση του αγροτικού εισοδήματος, χωρίς όμως να λειτουργούν σε βάρος του καταναλωτή.
Πως θα λειτουργεί
Κάποιος θεσμοθετημένος φορέας περιφέρεια, δήμος, συνεταιρισμός, ομάδα παραγωγών θα εκδίδει πρόσκληση-προκήρυξη και θα καλεί ομάδα μάνατζερ-συμβούλων να υποβάλλουν επιχειρησιακό σχέδια για μία νέα ΑΑΕ στην περιοχή τους. Η ομάδα με το καλύτερο σχέδιο θα αναλαμβάνει το στήσιμο και τη διαχείριση της ΑΑΕ. Στη συνέχεια η ομάδα της διοίκησης θα καλεί τους αγρότες της περιοχής να προσφέρουν στην εταιρεία γη έναντι ενοικίου, κεφάλαιο (μηχανήματα, εργαλεία, χρήματα) έναντι τόκου και εργασία έναντι αμοιβής. Στη διοίκηση της ΑΑΕ θα μπορούν να συμμετέχουν και οι καλύτεροι κατά τεκμήριο ενεργοί παραγωγοί της περιοχής.
Γιατί όμως ένας ενεργός παραγωγός να δεχθεί να παραχωρήσει τους συντελεστές του στην ΑΑΕ της περιοχής του; Ποιό θα είναι το αρχικό κίνητρο να παραχωρήσει ολοκληρωτικά τον έλεγχο της εκμετάλλευσης του σε τρίτους; Μα φυσικά το κίνητρο δεν μπορεί να είναι άλλο παρά το άμεσα οικονομικό όφελος που είναι η πολύ καλή αμοιβή για τους συντελεστές που παρέχει και δευτερευόντως η ελπίδα για το μέρισμα στο τέλος της περιόδου. Η τιμές για τους συντελεστές που χρησιμοποιεί η εταιρεία και που προέρχονται από τους μετόχους θα είναι σημαντικά υψηλότερες από τις αγοραίες και αυτό θα είναι το αρχικό κίνητρο για να παραχωρήσουν οι παραγωγοί τους συντελεστές τους στη εταιρεία έτσι ώστε αυτή να συγκεντρώσει τα μέσα παραγωγής της.
Εν συνεχεία η ΑΑΕ μέσω της ομάδας διοίκησής της και του κατάλληλου προσωπικού που θα έχει προσλάβει, θα διαχειριστεί την πολύ μεγάλη εκμετάλλευση που έχει δημιουργηθεί σαν ενιαία με επιστημονικό και ορθολογικό τρόπο. Θα αποφασίζει για το τι και σε ποιό σημείο της τεράστιας έκτασης θα καλλιεργηθεί, πως θα χρησιμοποιηθεί ο εξοπλισμός και η εργασία πιο αποδοτικά και πως και που θα διατεθεί η παραγωγή. Το μέγεθος της εκμετάλλευσης θα είναι τέτοιο που η διοίκηση της ΑΑΕ θα έχει σημαντική διαπραγματευτική δύναμη έναντι των πελατών της. Βέβαια για να έχει σημαντικό αποτέλεσμα και νόημα το όλο εγχείρημα η εκμετάλλευση θα πρέπει να αποκτήσει μέγεθός που ξεπερνά κατά πολύ τα μεγέθη που έχουμε συνηθίσει στην Ελλάδα, δηλαδή μιλάμε για εκμεταλλεύσεις δεκάδων ή και εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων.
Μια τέτοια ισχυρή εκμετάλλευση – ΑΑΕ θα μπορεί να δημιουργεί δικές της μονάδες μεταποίησης και να καθετοποιηθεί, επιτυγχάνοντας έτσι πολύ υψηλές οικονομίες κλίμακας.
Επίσης ένας τόσο ισχυρός οργανισμός σαν μια ΑΑΕ θα αποτελεί ορόσημο για την ευρύτερη περιοχή που λειτουργεί, θα δίνει ζωή στις τοπικές και περιφερειακές κοινωνίες, θα μπορεί να δημιουργεί χωρικά και προϊοντικά brand name για να αυξάνει ακόμα περισσότερο την προστιθέμενη αξία και των προϊόντων του και του τόπου όπου λειτουργεί.
Πώς θα είναι σε θέση η ΑΑΕ να προσφέρει σημαντικά υψηλότερες τιμές για τους συντελεστές παραγωγής στους αγρότες-μετόχους της;
Η καλύτερη τιμή για τους συντελεστές θα είναι το αποτέλεσμα της ορθολογικής και πιο αποτελεσματικής τους χρήσης και των οικονομιών κλίμακας. Για παράδειγμα ένα τρακτέρ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για 1000 στρ. ενώ τώρα χρησιμοποιείται για 200 που ανήκουν στην εκμετάλλευση του κατόχου του. Αν όμως αυτό το τρακτέρ περιέλθει στη διαχείριση της εταιρείας θα χρησιμοποιηθεί στο έπακρο των δυνατοτήτων του με αποτέλεσμα το όφελος από την αποδοτική του χρήση να μπορεί να καταβληθεί στον νόμιμο κάτοχό του ως αμοιβή. Ομοίως και η γη, ένα στρέμμα που σήμερα νοικιάζεται 100 € θα μπορούσε κάτω από την ορθολογική διαχείριση μίας ΑΑΕ να γίνει πολύ πιο αποδοτικό και άρα να αποφέρει μεγαλύτερο ενοίκιο για τον ιδιοκτήτη του.
Πέρα από τις υψηλές τιμές που θα προσφέρει η ΑΑΕ για τους συντελεστές στους μετόχους της, θα έχει και κέρδη; Πώς θα προκύπτουν;
Αν η αποδοτικότερη χρήση και οι οικονομίες κλίμακας μπορούν να προσφέρουν καλύτερες τιμές για τους συντελεστές παραγωγής, η ευκολότερη πρόσβαση στις αγορές και η μεγέθυνση της διαπραγματευτικής δύναμης ως προς τους πελάτες και τους προμηθευτές μπορούν να συμβάλουν στην ύπαρξη-αύξηση κερδών. Από αυτό τα μεικτά κέρδη θα πληρώνονται οι αμοιβές της διοίκησης και του προσωπικού, θα γίνονται οι όποιες επενδύσεις και εφόσον υπάρχει περίσσευμα θα διατίθεται υπό τη μορφή μερίσματος στους μετόχους.
Πώς τελικά θα ωφεληθεί ατομικά ο αγρότης-μέτοχος μιας ΑΑΕ;
Αν κάποιος παραγωγός διαθέσει όλους του τους συντελεστές στην ΑΑΕ θα λάβει αμοιβές από αυτήν καλύτερες από τις αγοραίες κατά τον τρόπο που προείπαμε. Οι αυξημένες αυτές αμοιβές πιθανόν να είναι τέτοιες που να υπερκαλύπτουν το παρόν του εισόδημα. Αν συνυπολογίσουμε και το μέρισμα στο τέλος της περιόδου είναι σχεδόν σίγουρο πως το τελικό του εισόδημα θα είναι σημαντικά αυξημένο.
Η παρουσίαση της ΑΑΕ που μόλις έκανα είναι μία ιδέα, ένα θεωρητικό μοντέλο συνεργασίας των παραγωγών που βασίζεται σε καθαρά και άμεσα οικονομικά κίνητρα προς τους αγρότες για να διευκολύνει τη συνεργασία τους και τη συνένωση δυνάμεων υπό την καθοδήγηση ειδικών επιστημόνων και μάνατζερ. Πιστεύω πως το άμεσο και ορατό οικονομικό όφελος θα φέρει το πολυπόθητο αποτέλεσμα της συνεργασίας που οι κλασικοί συνεταιρισμοί τόσο καιρό απέτυχαν να φέρουν. Άλλωστε μην ξεχνάμε πως οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αποτελούν συνεργασίες μεμονωμένων παραγωγών-εκμεταλευσεων για κάποιο συγκεκριμένο στόχο, οι ΑΑΕ θα αποτελούν τεράστιες ενιαίες εκμεταλλεύσεις από μόνες τους, με ενιαία διαχείριση και θα μπορούν να σταθούν στον διεθνή ανταγωνισμό.
Βέβαια όλα τα παραπάνω αποτελούν μία ιδέα. Για να αποδειχθεί αν αυτή είναι πραγματικά βιώσιμη και εφαρμόσιμη (όπως εγώ πιστεύω) θα πρέπει να γίνουν οι κατάλληλες οικονομοτεχνικές μελέτες που θα αποδείξουν ή θα απορρίψουν το αν μπορεί να λειτουργήσει στον πραγματικό κόσμο το θεωρητικό μοντέλο της Αγροτικής Ανώνυμης Εταιρείας.
