Επάγγελμα νέος γεωργός/κτηνοτρόφος: Προκλήσεις και εμπόδια

του Σπήλιου Καταφυγιώτη, Γεωπόνος Αγροτικής Οικονομίας – MSc Αγρομετεωρολογίας

Περίπου στα τέλη Σεπτεμβρίου αναμένεται να ανακοινωθεί η προκήρυξη για τους Νέους Γεωργούς και από τις αρχές Οκτωβρίου να ξεκινήσουν οι αιτήσεις των ενδιαφερόμενων για την ένταξή τους στο Πρόγραμμα.

Η προετοιμασία έχει ήδη ξεκινήσει αφού καθοριστικό  ρόλο για την επιλογή των δικαιούχων είχε η αίτηση που υπέβαλλαν στον ΟΠΕΚΕΠΕ (ΕΑΕ 2016). Άλλωστε η προδημοσίευση του Προγράμματος είχε σκοπό να οδηγήσει τους υποψήφιους νέους αγρότες να καταθέσουν για πρώτη φορά την Ενιαία Αίτηση Εκμετάλλευσης και τους μεγάλους σε ηλικία αγρότες να προχωρήσουν σε μεταβιβάσεις των γεωργικών τους εκμεταλλεύσεων.

Λιγότεροι δικαιούχοι

Ο συνολικός αριθμός των νέων αγροτών που θα επιλεχθούν για χρηματοδότηση στο νέο Πρόγραμμα θα είναι σημαντικά μειωμένος κατά περίπου 30% σε σύγκριση με το 2014, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 3.000 – 3.500 θέσεις. Ο συνολικός αριθμός των νέων δικαιούχων θα κυμανθεί περίπου στους 8.000.

Ποια όμως είναι τα προβλήματα με τα οποία θα έρθουν αντιμέτωποι πολύ σύντομα οι νέοι που θα επιλέξουν να ενταχθούν στον αγροτικό τομέα;

Μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις

Αν και πολλοί μιλάνε για την αξία της οικογενειακής γεωργίας και τα οφέλη της στην κοινωνία και την οικονομία, δυστυχώς είναι πλεον πολύ δύσκολο να επιβιώσει μια μικρή γεωργική εκμετάλλευση. Η εκτίναξη του κόστος παραγωγής λόγω της αύξησης των εισροών (λιπάσματα, καύσιμα, πολλαπλασιαστικό υλικό κλπ) δε αφήνουν πολλά περιθώρια σε κάποιον που θέλει να ξεκινήσει έχοντας στην κατοχή του μια μικρή γεωργική έκταση.

Είναι συνηθισμένο το φαινόμενο νέων ανθρώπων που θέλουν να ενταχθούν στον αγροτικό κλάδο χωρίς να κατέχουν ιδιόκτητες εκτάσεις ή να έχουν στην κατοχή τους μόλις λίγα στρέμματα, με αποτέλεσμα πολλές φορές να μη καταφέρνουν, παρά την προσπάθεια που καταβάλλουν, να αποκτήσουν μια βιώσιμη γεωργική εκμετάλλευση.

Για να ξεπεραστεί αυτό το μεγάλο εμπόδιο θα πρέπει να δωθεί ιδιαίτερη σημασία στην προσπάθεια απόκτησης όσο μεγαλύτερης γεωργικής έκτασης και ταυτόχρονα η έκταση αυτή να βρίσκεται συγκεντρωμένη σε μια περιοχή. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνονται υψηλές οικονομικές αποδόσεις λόγω της σημαντικής μείωσης του κόστους παραγωγής.

Νέο Ασφαλιστικό

Σύμφωνα με τον νέο νόμο από 1/1/2017 οι εισφορές που θα καταβάλουν οι αγρότες στον ΟΓΑ θα συνδέονται με το φορολογητέο τους εισόδημα όπως αυτό προκύπτει από τα εισοδήματα του προηγούμενου έτους.

Κατά το προηγούμενο ασφαλιστικό καθεστώς (και για το 2016) τα ποσοστά των εισφορών καθορίζονταν σύμφωνα με την  ασφαλιστική κατηγορία που ανήκε ο κάθε γεωργός. Από το 2017 οι ασφαλιστικές κατηγορίες καταργούνται και οι εισφορές θα καθορίζονται με βάση το εισόδημα.

Έτσι, το σύνολο των ασφαλιστικών εισφορών προς τον ΟΓΑ διαμορφώνεται από 18,98% επί του εισοδήματος για το 2017 και αυξάνεται κάθε χρόνο μέχρι ποσοστού 27,20% για το 2022 και μετά!

Με λίγα λόγια, σε σχέση με τις κατώτατες συνολικές εισφορές που ίσχυαν βάσει του προηγούμενου καθεστώτος, οι νέες κατώτατες συνολικές εισφορές προς ΟΓΑ αυξάνονται από 8,83% για το 2016 (819,59 €) έως και 77,80% από το 2022 και μετά(1339,08 €)!

Φορολόγηση και των επιδοτήσεων

Πλέον δεν υπάρχει αφορολόγητο όριο για τη βασική ενίσχυση. Από τις άμεσες ενισχύσεις που λαμβάνουν οι παραγωγοί  λαμβάνονται υπόψη για τον καθορισμό του κέρδους και άρα του φορολογητέου εισοδήματος: εξ’ ολοκλήρου η βασική καθώς και η πράσινη και οι συνδεδεμένες κατά το ποσό που υπερβαίνει τις 12.000€.

Επίσης, καταργείται η φορολόγηση των εισοδημάτων από ατομική γεωργική επιχείρηση με συντελεστή 13% και πλέον τα εισοδήματα αυτά που προκύπτουν από 1/1/2016 φορολογούνται με την κλίμακα των μισθωτών και συνταξιούχων.

Μείωση των επιδοτήσεων – Καθυστερήσεις στις πληρωμές

Η σταδιακή μείωση των επιδοτήσεων μέχρι το 2020 είναι πραγματικότητα. Σε σχέση με τις υπέρογκες αυξήσεις σε φόρους και εισφορές, η μείωση των επιδοτήσεων μπορεί να μην φαίνεται μεγάλη, αλλά επιτείνει το πρόβλημα της μείωσης του γεωργικού εισοδήματος.

Αν προσθέσουμε τις μεγάλες καθυστερήσεις στις πληρωμές των άμεσων ενισχύσεων και των διάφορων ειδικών καθεστώτων, οι οποίες αναγκάζουν τους αγρότες να καταφεύγουν σε δανεισμό και άρα πληρωμή τόκων, οδηγούν σε σημαντική συρρίκνωση του γεωργικού εισοδήματος.

Παγκόσμιος ανταγωνισμός – Διεθνείς εξελίξεις

Η παγκοσμιοποιημένη αγορά και η αδυναμία των χωρών να στηρίξουν τα τοπικά τους προϊόντα είναι πλέον εμφανής. Η ανικανότητα και η αδιαφορία για τη στήριξη των εγχώριων προϊόντων από φαινόμενα σφετερισμού (πχ. φέτα), η έλλειψη συντονισμού και ελέγχων στην εγχώρια αγορά για φαινόμενα ελληνοποιήσεων, η έλλειψη συντονισμού σε προγράμματα προώθησης και προβολής των ελληνικών προϊόντων  στις διεθνείς αγορές, αποτελούν ισχυρά “μπλόκα” στην ανάπτυξη του ελληνικού γεωργικού τομέα.

Οι παγκόσμιες εξελίξεις  που οδηγούν σε απότομες αλλαγές στο διεθνές εμπόριο (περίπτωση του ρωσικού εμπάργκο) καθώς και οι διεθνείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου και συναλλαγών (πχ. Συμφωνία ανάμεσα σε ΗΠΑ και ΕΕ – TTIP), οδηγούν στην απώλεια αγορών που με πολύ αγώνα και προσπάθεια είχαν αποκτηθεί.

Οι νέες συνθήκες καθιστούν τους μικρομεσαίους αγρότες ανίσχυρους να αντιδράσουν και τους ωθούν στην έξοδο από το γεωργικό επάγγελμα.

Ακραίες καιρικές συνθήκες – Καθυστερήσεις στις αποζημιώσεις

Και φέτος είναι πολλές οι περιπτώσεις ολοκληρωτικών καταστροφών σε καλλιέργειες λόγω των έντονων καιρικών φαινομένων. Το αγροτικό επάγγελμα, δυστυχώς δεν στεγάζεται πουθενά. Βρίσκεται εκτεθειμμένο στην ύπαιθρο και στα τερτίπια του καιρού.

Τα προβλήματα στις εκτιμήσεις ζημιών φαίνεται να πολλαπλασιάζονται ενώ όλο και περισσότερο εντονότερα είναι τα παράπονα των αγροτών. Ο ΕΛΓΑ σε ανακοίνωσή του αναφέρει άλλωστε ότι με την εφαρμογή των διατάξεων που προωθούνται, θα υπάρξει δραματική αύξηση των λειτουργικών δαπανών και σημαντική καθυστέρηση στο έργο των εκτιμήσεων, γεγονός που θα αποδειχθεί πολύ σύντομα.

Η ασφάλιση της γεωργικής παραγωγής και η δυνατότητα για άμεσες αποζημιώσεις αποτελούν για έναν νέο αγρότη το μοναδικό  στήριγμα σε μια ενδεχόμενη καταστροφή της παραγωγής του, αφού σε διαφορετική περίπτωση θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το επάγγελμα του αγρότη από πολύ νωρίς.

Αύξηση των κρουσμάτων εξαπάτησης

Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις εξαπάτησης αγροτών από “μαϊμού” εμπόρους και κερδοσκόπους. Το αρμόδιο υπουργείο αδυνατεί να ελέγξει τη χαοτική  κατάσταση.

Παράλληλα παρατηρούνται μεγάλες πιέσεις στη τιμή πώλησης του παραγωγού και μεγάλες καθυστερήσεις στις πληρωμές με αποτέλεσμα οι αγρότες να βρίσκονται σε δυσχερή θέση, ανίκανοι να αποπληρώσουν με τη σειρά τους τα χρέη και τις υποχρεώσεις που τους βαραίνουν.

Τα τεράστια προβλήματα στον κλάδο του λιανεμπορίου επηρεάζουν επίσης σε μεγάλο βαθμό μεμονωμένους παραγωγούς, αγροτικούς συνεταιρισμούς και ομάδες παραγωγών, οι οποίοι αγωνιούν καθημερινά για το αν και πότε θα πληρωθούν για το προϊόν που έχουν παραδώσει και παράλληλα που θα διοχετεύσουν τη νέα τους παραγωγή.

Αδιαφορία, εμπαιγμός και εγκατάλειψη στην εκπαίδευση των αγροτών

Ακόμα περιμένουν οι νέοι αγρότες που είχαν μπει στο Πρόγραμμα του 2014 να ξεκινήσουν τα προγράμματα υποχρεωτικής εκπαίδευσής τους. Ενώ όλοι μιλάνε για εκπαίδευση στη γεωργία, πρώτο το κράτος αδυνατεί να υλοποιήσει ακόμα και τις υποχρεώσεις που αυτό το ίδιο θέτει στους υποψήφιους αγρότες.

Κατά πάσα πιθανότητα από όσα μπορούμε να γνωρίζουμε η υποχρεωτική εκπαίδευση των 150 ωρών από τον ΕΛΓΟ « ΔΗΜΗΤΡΑ» για τους νέους γεωργούς που είχαν ενταχθεί στο πρόγραμμα το 2014 και υπολογίζονται σε 10.700 θα ξεκινήσει στα τέλη φθινοπώρου και θα υπάρξει αγώνας δρόμου για την εκπαίδευσή τους αφού θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τα μισά του 2017. Να σημειωθεί ότι η εκπαίδευση παρέχεται στους δικαιούχους ΔΩΡΕΑΝ.

Ένα τρανταχτό παράδειγμα πλήρους αποτυχίας, το οποίο δεν θα αναλύσουμε εδώ, αποτελεί και το πιστοποιητικό της ορθολογικής  χρήσης γεωργικών φαρμάκων. Καμία ουσιώδη κατάρτιση των αγροτών οι οποίοι για άλλη μια φορά βρέθηκαν αντιμέτωποι με την αδιαφορία εκ μέρους του κράτους σε ένα τόσο σημαντικό θέμα που αφορά άμεσα την υγεία των ίδιων αλλά και των καταναλωτών.

Σημαντικές αλλαγές του νέου προγράμματος Νέων Γεωργών

Ιδιόκτηκα αγροτεμάχια και υψηλότερη βαθμολογία μέχρι και την τελευταία στιγμή πριν την υποβολή

Η ιδιόκτητη γεωργική γη δίνει μεγαλύτερη βαθμολογία και περισσότερες πιθανότητες για ένταξη στο πρόγραμμα χρηματοδότησης σε σχέση με τα μισθωμένα αγροτεμάχια.

Η βαθμολόγηση θα γίνεται με βάση τα δηλωθέντα στην αίτηση ενίσχυσης, ανεξάρτητα αν τα αγροτεμάχια έχουν χαρακτηριστεί ως μισθωμένα κατά την υποβολή της Ενιαίας Δήλωσης Εκμετάλλευσης, δηλαδή η ιδιοκτησία μπορεί να τεκμηριώνεται και ΜΕΤΑ την υποβολή της Ενιαίας Δήλωσης Εκμετάλλευσης.

Για παράδειγμα αγροτεμάχιο που έχει δηλωθεί ως μισθωμένο στην Ενιαία Δήλωση Εκμετάλλευσης του έτους 2016 θα βαθμολογηθεί ως ιδιόκτητο εφόσον μετά την δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων, προσκομισθεί γι αυτό συμβόλαιο ιδιοκτησίας. (Τα παραστατικά ιδιοκτησίας της γεωργικής γης μπορεί να έχουν εκδοθεί έως και την ημερομηνία προσκόμισής τους.)

Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί ότι για την εύρεση του ποσοστού της παραγωγικής δυναμικότητας της εκμετάλλευσης που προέρχεται από ιδιόκτητη γεωργική γη συνυπολογίζεται ΚΑΙ η ιδιόκτητη γεωργική έκταση του/της συζύγου.

Περιθώριο χρόνου για ελεύθερους επαγγελματίες και άτομα με συμβάσεις ορισμένου χρόνου

Σε αντίθεση με όσους απασχολούνται με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας αορίστου χρόνου πλήρους απασχόλησης σε όλες τις άλλες περιπτώσεις (π.χ. ελεύθεροι επαγγελματίες, υποψήφιοι που απασχολούνται με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας ορισμένου χρόνου κτλ), τα δικαιολογητικά διακοπής προηγούμενης απασχόλησης, θα προσκομίζονται ΜΕΤΑ την αξιολόγηση των φακέλων υποψηφιότητας και την ανάρτηση του βαθμολογικού πίνακα κατάταξης των υποψηφίων.

Οι υποψήφιοι έχουν το δικαίωμα να διακόψουν την απασχόλησή τους μετά την ανάρτηση του βαθμολογικού πίνακα κατάταξης.

Τέλος στις μακροχρόνιες υποχρεώσεις

Σε αντίθεση με όσους είχαν ενταχθει στα παλιότερα Προγράμματα Νέων Γεωργών, οι νέοι δικαιούχοι δεν θα αναλαμβάνουν πλεον μακροχρόνιες δεσμεύσεις.

Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι μετά την υλοποίηση των υποχρεώσεων και δεσμεύσεων που θα έχουν με βάση το επιχειρηματικό σχέδιο (διάρκειας 3 ή 4 ετών) οι νέοι δικαιούχοι μετά την αποπληρωμή τους – η οποία κατά προσέγγιση προσδιορίζεται περίπου σε 5 χρόνια από την ημερομηνία υπογραφής της σύμβασης –  σταματούν να έχουν οποιαδήποτε δέσμευση.

Κάποιες από τις μακροχρόνιες δεσμεύσεις παλιότερων προγραμμάτων που έπρεπε να τηρεί ο δικαιούχος νέος αγρότης για διάστημα 10 ετών ήταν:

• Να διατηρεί την ιδιότητα του κατά κύρια απασχόληση αγρότη ή κατ’ ελάχιστον αυτή του μερικής απασχόλησης γεωργού, δηλαδή να αντλεί το 25% του συνολικού εισοδήματος από γεωργικές δραστηριότητες.
• Να παραμείνει στον τόπο μόνιμης κατοικίας που έχει δηλώσει
• Η υποβολή κατ’ έτος στον ΟΠΕΚΕΠΕ Ενιαίας Δήλωσης Εκμετάλλευσης και η παραμονή του στο Μητρώο Αγροτών και Αγροτικών Εκμεταλλεύσεων.
• Η διατήρηση της ασφάλισης στον ΟΓΑ κλπ.